regie: Rose Calmeyn
toneelspel van Les Smith
nederlandse vertaling: Wim Chielens
Het stuk Early one morning (Een vroege ochtend) is gebaseerd op echt gebeurde feiten, hier in de Westhoek.
James Smith was een goeie soldaat, tot het fout ging aan de Somme. Sindsdien wilde hij alleen nog wegkomen uit de oorlog, uit de modder van Vlaanderen, uit het lawaai en de angst, om thuis in Engeland bij zijn Lizzie weer zichzelf te kunnen worden ...In een aangrijpend theaterstuk brengt Les Smiths (naamgenoot maar geen familie) alle betrokkenen uit dit waar gebeurde drama, geloofwaardig tot leven. De officieren van de krijgsraad die kiezen voor de doodstraf, de sergeant die Jimmie Smith wel begrijpt, maar die nu deze vreselijke klus moet klaren, de kameraden die hem moeten bijstaan in zijn laatste uren en die zijn graf moeten delven.
Het verhaal van James Smith is dat van heel wat soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog, van diverse nationaliteiten. Alle verhalen en alle namen zijn nog niet bekend, maar voor de Westhoek gaat het minstens over 150 gevallen, waarvan 103 in het Britse leger.De meeste terdoodveroordelingen werden uitgesproken wegens desertie, andere wegens het zeer onmeetbare . Hoewel de feiten in gevallen van desertie weinig aanvechtbaar zijn – de soldaten liepen inderdaad weg -, is de rechtspraak erover steeds omstreden. Naar de motieven voor de deserties werd nauwelijks gezocht, naar verzachtende omstandigheden evenmin. Dat weglopen het gevolg kan zijn van < Shell shock> van posttraumatisch stressyndroom en oorlogsmoeheid kwam nauwelijks ter discussie. De belangen van de verdediging werden in veruit de meeste gevallen met voeten getreden. Niet zelden waren de bevelhebbers tegelijk aanklager en rechter.Het meest in strijd met ons huidige rechtsgevoel is echter het feit dat een uitspraak over de uitvoering van een doodstraf quasi losgekoppeld was van de zaak zelf. De legerhiërarchie moest elk doodvonnis bekrachtigen en deed dat alleen in functie van de situatie aan het front en van de eenheid waartoe de soldaat behoorde. De vraag was niet: verdient deze man de doodstraf, maar wel: moet hier een voorbeeld worden gesteld? Je moet dus maar geluk hebben. Ging het slecht aan het front, of noteerde men een , dan koos men voor het voorbeeld. Indien niet, dan was er goede kans dat er gratie kwam- het leger kon immers alle beschikbare mannen goed gebruiken.
James Smith had geen geluk. Dat leert ons bezoek aan de Britse militaire begraafplaats Kemmel Château Grounds: rij M, graf 25. No. 52929 Pte. James Smith, 17 King’s (Liverpool) Regiment, 5 september 1917.
met: José Billiau, Toon Cafmeyer, Henk Demuyt, Lieven Ennaert, Bertje Lesschaeve, Jo Lottegier, Greet Vanderstichele, Pascal Vaneygen en figuranten Tim Billiau, Bob Bossaert, Brecht Dejonckheere, Filip Lanszweert, Reinhard Lemaire, Lieven Merlevede en Diederik Schaut.
